روند مذاکرات طی دو هفته گذشته (که می‌توانید از اینجا و اینجا دنبال کنید) و شواهد حاکی از این واقعیت است که موضوعات اختلافی به حداقل ممکن و حتی دو یا سه مورد رسیده است؛ تحریم‌های تسلیحاتی، تحقیق و توسعه و جدول زمانی لغو تحریم‌ها. 

پس از باقی ماندن موارد اختلافی در آستانه ضرب‌الاجل اولیه (10 تیر) طرفین بر سر تمدید یک هفته‌ای برنامه جامع اقدام مشترک و به تبع آن ادامه مذاکرات تا روز جمعه توافق کردند تا رایزنی‌های وزرا -عمدتا دکتر ظریف و جان کری- برای حل موارد اختلافی تا رسیدن به نقطه مشترک مورد توافق طرفین ادامه پیدا کند. صحبت‌ از 3 تا 10 مورد اختلافی بود. تا روزهای پایانی که دو مورد آن تقریبا روشن شده بود؛ لغو تحریم‌های تسلیحاتی که آمریکا و فرانسه مخالف سرسخت آن بودند. و دیگری جدول متناظر لغو تحریم‌ها همزمان با اجرای تعهدات از سوی ایران. البته موضوع سال‌های اعمال محدودیت بر برنامه هسته‌ای ایران در بخش تحقیق و توسعه نیز مورد دیگری بود که چانه‌زنی درباره آن ادامه داشت.

تهدید در وقت اضافه

اخبار مذاکرات به سختی به بیرون درز پیدا می‌کرد. اما دو روز آخر انتشار چند خبر فضای مثبت مذاکرات را تغییر داد؛ ظریف در نشست وزرا خطاب به موگرینی فریاد اعتراض برآورد که «هیچ‌وقت یک ایرانی را تهدید نکنید». [1] اخبار حکایت از دبه مجدد آمریکا داشت. جان کری به میان خبرنگاران آمد و تهدید کرد که تا ابد پای میز مذاکره نخواهیم بود و آماده‌ایم در صورت به نتیجه نرسیدن روند را متوقف کنیم.[2] دکتر ظریف هم در توییتر پاسخی داد که بر زیاده‌خواهی و تهدید لحظات آخر آمریکا مهر تأیید میزد: «نمیتوانید در میانه راه اسب‌ها را عوض کنید»[3]؛ به بیان خودمانی و ایرانی، نمی‌توانید حالا زیر توافق‌های قبلی بزنید و دبه کنید!

اما تاکتیک تهدید و تمدید آمریکا این‌بار با جواب قاطع طرف ایرانی مواجه شد؛ پاسخ قاطع طرف ایرانی این بود که توافق خوب را فدای ضرب‌الاجل‌های طرف مقابل نخواهد کرد و تا هروقت که نیاز باشد در وین خواهد ماند. چرخش موضع طرف آمریکایی که پس از تماس کری با واشنگتن و گفت‌وگو با اوباما صورت گرفت،[4] برای 1+5 گران تمام شد و لاوروف و وانگ‌یی وین را ترک کردند. لاوروف اعلام کرد در صورتی که توافق نزدیک باشد برمی‌گردد. پوتین هم همان روز پس از دیدار با دکتر روحانی در حاشیه اجلاس بریکس، تأکید کرد تمام تحریم‌های ایران باید بطور کامل و به سرعت لغو شود. 

حالا توپ در زمین آمریکا بود و همه طرف آمریکایی را عامل بن‌بست مذاکرات می‌دانستند. در نتیجه، بار دیگر کارشناسان و معاونان به میز مذاکره بازگشتند و ظریف و کری هم دیدار کردند. صرف نظر از تاکتیک بودن برهم زدن میز مذاکره در لحظه آخر با هدف امتیازگیری حداکثری و تثبیت احتمالی برخی مواضع، دیپلماسی عمومی و موضع روشن و قاطع طرف ایرانی، بدل خوبی به این فن کهنه زد؛ زیاده‌خواهی تاکتیکی برای تثبیت موضع فعلی.

اقامت بی‌سابقه جان کری در وین؛ تمنای توافق

اما دیگر نیاز مبرم آمریکا به این توافق برای کارشناسان و رسانه‌های غربی نیز آشکار شد.[6] اقامت 17 روزه جان کری در وین که در تاریخ مذاکرات آمریکا بی‌سابقه است [5] حاکی از عزم کری برای بازگشت به واشنگتن با دست پر است. دیگر فرصتی برای اوباما و دموکرات‌ها باقی نمانده است. کنگره ضرب‌الاجل‌های پی‌درپی برای تشدید تحریم‌های ایران در صورت به نتیجه نرسیدن مذاکرات داده است و جمهوری‌خواهان به انتظار شکست مذاکرات نشسته‌اند تا در انتخابات 2016 برگ برنده خود را خرج کنند و دموکرات‌ها را تا چند سال دیگر به خانه‌هایشان روانه کنند. 

از این سو اوباما نیز نمی‌خواهد کارتر دوم برای حزب دموکرات باشد. اوباما به خوبی می‌داند که نام کارتر در تاریخ سیاسی آمریکا با شکست حزب دموکرات و رئیس‌جمهورش در مذاکره با ایران گره خورده است. پرونده گروگان‌های آمریکایی تسخیر سفارت این کشور و اقدامات کارتر برای آزادی آنان (از شکست نظامی در طبس تا مذاکره با ایران)، در شرایطی مشابه با وضعیت امروز اوباما رقم خورد؛ مذاکرات کارتر پس از حماقت حمله نظامی به طبس، در آستانه انتخابات ریاست جمهوری 1980 صورت می‌گرفت و کارتر تمام توان خود را برای حل بحران گروگان‌گیری بکار بسته بود تا در انتخابات ثمره آن را ببیند. اما جمهوری اسلامی به رهبری امام خمینی (ره) تصمیم گرفته بود تا درس عبرتی به رئیس جمهور ماجراجو و متجاوز آمریکا بدهد. در حالی که ایران طی مذاکراتی حاضر به آزادی 52 گروگان باقی مانده شده بود، این آزادی را به بعد از انتخابات آمریکا موکول کرد تا عملا کارتر نتواند از حسن ‌نیت ایران استفاده سیاسی داخلی ببرد.

سیاست‌های اشتباه کارتر در مذاکره با ایران، عمر دولت او را چهار ساله کرد و دموکرات‌ها را تا 12 سال به حاشیه راند

 با وجود اصرارها و تمناهای بسیار کارتر، ایران در نهایت در روز تحلیف رونالد ریگان جمهوری‌خواه، اجازه پرواز هواپیمای گروگان‌ها را صادر کرد. شکستی که 12 سال دموکرات‌ها را از رسیدن به کاخ سفید باز داشت. امام در همان زمان به کارتر پیغام داده بود که «به فکر کار دیگری [غیر از ریاست جمهوری] برای خود باشد». حالا اوباما مانده است و هشت سال ریاست جمهوری بدون دستاورد روشن و مشخص در عرصه سیاست خارجی که مهمترین آن پرونده هسته‌ای ایران عنوان شده بود. مأموریت جان کری، حل و فصل پرونده هسته‌ای ایران است و اگر یک ماه هم در وین بماند، در صورت حل پرونده، به اندازه یک دهه برای دموکرات‌ها کار کرده و منشأ ثمر بوده است.

بازگشت وزرای خارجه برای ضربات پنالتی

وقت اضافه سوم هم رو به اتمام است. تمام وزرای خارجه دوشنبه در وین خواهند بود. از مجموع اخبار و شنیده‌ها از منابع ایرانی مذاکره‌کننده اینگونه استنباط می‌شود که متن نهایی برجام، برای نشست وزرای خارجه 1+5 با ایران آماده شده یا در صفحات آخر بررسی می‌شود. اگر پرانتزی هم باقی مانده باشد، امروز وزرای خارجه برای پر کردن آن چانه‌زنی خواهند کرد. در ضربات پنالتی باید دید کدام طرف نظراتش وارد پرانتزها می‌کند.

چشم‌انداز توافق احتمالی

مهمترین مورد اختلافی یعنی چگونگی لغو تحریم‌های تسلیحاتی، آنطور که از وین خبر می‌رسد طی سازوکار مرضی‌الطرفین حل و فصل شده است؛ لغو کامل تحریم‌های تسلیحاتی با وضع محدودیت‌های موقت و زمان‌دار در چارچوب قطعنامه جدید شورای امنیت. تحریم‌ها آن‌طور که گفته‌ می‌شود، در روز اجرای توافق، بطور کلی لغو (یا تعلیق) خواهند شد؛ حال باید منتظر فکت‌شیت‌ها ماند تا روز اعلام و روز اجرای توافق به تفکیک روشن شود. اما قطعا به یقین با توجه به تجربه بدعهدی طرف مقابل، دست‌کم لغو تحریم‌ها بصورت متناظر با اقدامات ایران صورت خواهد پذیرفت. تحقیق و توسعه و کار بر روی ماشین‌های پیشرفته - طبق گفته سیدعباس عراقچی- ادامه خواهد داشت و بعد از طی شدن دوره محدود توافق - که احتمالا رقمی بین 8 تا 10 سال خواهد بود - این سانتریفیوژها نیز عملیاتی خواهند شد. اما موارد بسیاری در توافق 100 صفحه‌ای هسته‌ای لحاظ شده است که بحث و بررسی آن‌ها را به انتشار فکت‌شیت "ایرانی" پس از جمع‌بندی احتمالی موکول می‌کنیم.

حرف آخر؛ نقطه، سرخط

مذاکره‌کنندگان ما بارها تأکید کرده‌اند که یا با توافق خوب به تهران می‌آیند و یا دست‌خالی؛ مهم این است که ملت حامی و پشتیبان فرزندان غیور، متدین و شجاع خود است؛ چه با توافق خوب و چه دست‌خالی. [7] رئیس جمهور محترم هم شب گذشته در ضیافت افطاری با جمعی از بانوان تأکید کردند که دولت به وعده خود برای حل پرونده هسته‌ای عمل کرده است، حتی اگر در این قدم‌های آخر کار متوقف شود.[8] ایستادگی 22 ماهه تیم مذاکره‌کننده در برابر زیاده‌خواهی‌های کشورهایی که هرکدام خود را قدرت جهانی می‌دانند، تا همین‌جا نیز قابل ستایش است که در هر دو حالت تحقق توافق منصفانه و خوب، یا عدم پذیرش توافق بد، ظریف و یارانش فرزندان قهرمان ملت ایران هستند.

در فرض اول، پس از حصول جمع‌بندی نهایی مذاکرات جامع و بازگشت به پایتخت‌ها، بررسی توافق در پایتخت‌ها آغاز می‌شود. در طرف مقابل کنگره‌ بی‌تاب اجرای طرح نظارت بر توافق هسته‌ایست و در کشورمان هم رئیس‌جمهور قانون حفظ و صیانت دستاوردهای هسته‌ای را روز گذشته ابلاغ کرده‌اند و توافق با سنگ محک آن سنجیده خواهد شد؛ پس از آن می‌ماند اجرای تعهدات طرفین و پایبندی به توافق.

در فرض دوم، تنها ارجاع می‌دهیم به سخنان اخیر محسن رضایی که به درستی اشاره کردند، «غربی‌ها یکبار فرصت لبخند آقای روحانی در سال 1382 را از دست دادند و سیلی 20 هزار سانتریفیوژ و غنی‌سازی 20 درصدی را خوردند. اگر این‌بار هم فرصت آقای روحانی و ظریف 13 سال پیش لبخندی زدند و شما تحویل نگرفتید، آن سیلی 20 هزار سانتریفیوژی و غنی سازی 20 درصدی را تحویل گرفتید. توصیه می کنیم این لبخند آقای روحانی را تحویل بگیرید و سیلی 100 هزار سانتریفیوژی نخورید.» [9]

-----------------------------------------------