به گزارش صبح الوند،  در سالیان اخیر پدیده بیابان زایی در ایران به دلیل استفاده ناصحیح انسان از طبیعت در حال افزایش است و  پیشگیری از این امر نیازمند مدیریت صحیح و جامع می باشد.  در این  گزارش سعی شده است  به بیان پدیده بیابان زدایی، شناخت بیابان، عوامل موثر بر بیابان زدایی و ارائه راهکارهای کنترل پدیده بیابان زایی پرداخته شود  و امید است با شناخت علمی و صحیح این پدیده گامی موثر در راستای کنترل  پدیده بیابان زایی برداریم.

بیان را بیشتربشناسید

 بیابان یک بیوم یا یک نوع اکوسیستم است که به طور طبیعی در زمره بیوم های کلان کره زمین به شمار می آید و 20 درصد سطح کره زمین را اشغال کرده اند. این بیوم در کنار سایر بیوم ها قرار دارد که با توجه به رویش گیاهان، وزش بادهای شدید و بارندگی کم، ولی تبخیر فراوان از دیگر بیوم ها قابل تشخیص می شود. درجه حرارت در بیابان ها در روز، ماه، فصل و سال نوسان شدیدی دارد. خاک بیابان ها به ویژه در مناطقی که دارای زهکشی ضعیف بوده و پست ترند نمک بالایی دارد.

 در بیابان ها فراوانی وحوش پایین است اما تنوع ممکن است بالا باشد. در فصل تابستان، فعالیت حیوانات وحشی به زمان های طلوع و غروب آفتاب محدود می شود.

 با وجود شرایط سخت حیات که در بیابان ها وجود دارد اما دارای سودمندی های فراوان هستند. از آن جا که بیابان ها کمتر مورد تصرف انسان ها قرار گرفته اند، فضای مناسبی برای بررسی های جغرافیایی و مطالعات علمی به شمار می آیند. با توجه به وزش بادهای نسبتا شدید و مداوم در نواحی بیابانی، با تاسیس نیروگاه های بادی در این نواحی، می توان برق زیادی تولید کرد. همچنین با ایجاد نیروگاه های خورشیدی می توان از تابش خورشید برای تولید برق بهره برد. در نقاط خشک، ذخایر معدنی فراوان و با ارزشی چون نفت، گاز، طلا، آهن، الماس و نمک های گوناگون چون نیترات و گچ یافت می شود.

مناطق بیابانی سرشار از جاذبه های توریستی و گردشگری هستند. در کشور ما ایران از یزد و اصفهان و کاشان تا سمنان و کرمان همگی در محدوده مناطق بیابانی قرار گرفته اند و هر یک از این مناطق ویژگی های فرهنگی و تاریخی خود را دارند که می توانند در جذب گردشگران داخلی و خارجی تاثیرگذار باشند.

بیان زایی حاصل عملکرد ناصحیح انسان

بیابان زایی یا بیابانی شدن پدیده ای است که در اثر عملکرد نادرست انسان در طبیعت پدید می آید. بیابان زایی یکی از شیوه های تخریب خاک در مناطق خشک، نیمه خشک و کم رطوبت است که بر اثر عوامل مختلف از جمله تغییر آب و هوا و فعالیت­های انسانی حادث می شود.

شایان ذکر است این پدیده یک ششم جمعیت جهان، 70 درصد اراضی خشک که بیش از 3/6 میلیارد هکتار می شود و هم چنین یک چهارم مساحت جهان را تحت تاثیر اثرات منفی خود قرار می دهد. از اعمالی که منجر به بیابان زایی می شود می توان به موارد زیر اشاره کرد: بهره برداری نادرست از زمین های کشاورزی، استفاده ی افراطی از کود و سموم شیمیایی، شخم اراضی در جهت شیب، بهره برداری بی رویه از سفره های آب زیر زمینی که منجر به شوری آب و در نهایت شوری خاک می شود، چرای مفرط و بیش از ظرفیت از مراتع،  بهره برداری های بی رویه از جنگل ها و جنگل تراشی، تبدیل نابه خردانه ی اراضی منابع ملی به کشاورزی، ویلاسازی... موارد نام برده از جمله عملکرد سوء انسان است که منجر به پدیده بیابان زایی شده است. در مقابل بیابان زایی، بیابان زدایی (Non-Desertification) می باشد.

بیابان زدایی به معنی بیابانی نشدن و یا جلوگیری از بیابانی شدن است. در توضیح بیابان زدایی بیان این نکته حائز اهمیت است که منظور از بیابان زدایی، زدودن و از بین بردن بیوم بیابان نیست، چرا که این بیوم همانند سایر بیوم های طبیعی حاصل فعل و انفعالات پدیده های اکولوژیکی است و شاید انسان هرگز قادر نباشد آن را از مجموعه بیوم های کره زمین حذف کند.

در واقع آن چه که مورد نظر واژه بیابان زدایی است، جلوگیری از بیابانی شدن زمین هایی است که در اثر اعمال مخرب انسان در معرض بیابانی شدن قرار دارند. بارزترین آثار بیابان زایی علاوه بر فقر گسترده، تخریب مراتع جهان است که 73 درصد تمامی مراتع را تشکیل داده و ظرفیت و قابلیت بسیار بالایی برای انسان و دام دارد. کاهش حاصل خیزی خاک در بیش از 47 درصد مناطق خشک، شامل زمین های دیم وابسته به باران و تخریب زمین های زیر کشت آبی که بیش از 30 درصد مناطق پرجمعیت سرزمین های خشک را دربر می گیرد از دیگر صدمات بیابان زدایی است.

 ایران با داشتن 2 کویر بزرگ و برخی چاله های داخلی توان بالایی برای بیابانی شدن دارد. با توجه به تعریفی که از بیابان زایی ارائه شد و عوامل موثر در انجام آن، پدیده بیابان زایی یک مقوله فرابخشی و بین المللی است و مهار و کنترل این پدیده در ظرف وظایف یک سازمان نمی گنجد.

 از راهکارهای مبارز با این پدیده بیابانی شدن، پیشگیری از تخریب زمین هایی است که هنوز به طور کامل تخریب نشده اند و یا میزان تخریب آن ها کم است، ارتقاء سطح آگاهی مردم در زمینه علل بیابان زایی و پیامدهای آن با استفاده از رسانه های گروهی، ایجاد هماهنگی بین ارگان های ذیربط در جهت رفع مشکلات اجتماعی موثر در بیابان زایی، عرضه تکنولوژی مالچ های نفتی، توسعه ی برنامه های همه جانبه ی بیابان زدایی می باشد.

منابع

• درویش، محمد، 1379، نگرشی تحلیلی بر مفاهیم و دانش واژه های حوزه ادبیات بیابانی، تحقیقات مرتع و بیابان ایران، انتشارات موسسه تحقیقات جنگل ها و مراتع.
• مقاله دکتر محمد خسرو شاهی
• نادری، غلامرضا، خلعت بری، منصوره، آقانجفی زاده شیرین، 1392، زیست شناسی حفاظت، انتشارات دانشگاه پیام نور.
• اردکانی، محمدرضا، 1380، اکولوژی، انتشارات دانشگاه تهران.

گردآورنده: راضیه زندی پاک، کارشناس ارشد محیط زیست