به گزارش صبح الوند، نادر ساعد، کارشناس مسائل بین الملل و استاد دانشگاه مالک اشتر در گفتگو با خبرنگار بین الملل شبکه اطلاع رسانی راه دانا در خصوص آخرین تحلیل‌ها از روند مذاکرات هسته‌ای و پیشرفت این مذاکرات اظهار داشت: باید سه نکته بسیار مهم درخصوص تحلیل وضعیت پرونده هسته‌ای را در نظر بگیریم که در ابتدا ما باید در ابتدا خودمان به یک درک واحد برسیم بدلیل اینکه ما می خواهیم در این مسیر گفتمانی و مدیریت گفتمان سازی محور باشیم؛ درنتیجه باید تلاش کنیم تا این چندگانگی‌ها در بین فضای عمومی را کاهش دهیم.
وی با اشاره به دیگر ابعاد تحلیل وضعیت پرونده هسته‌ای افزود: ما باید در درک درست ملی و به ویژه رسمی در حوزه هسته‌ای تأثیرگذار باشیم و بتوانیم نقش توصیه‌ای داشته باشیم؛ همچنین ما از فضای ملی خارج شویم و خودمان را در جایگاه نیروهای مقابل قرار دهیم.
این کارشناس مسائل بین الملل با اشاره به این موضوع که 10ماه مذاکرات هسته‌ای قسمت پر و خالی دارد و ما می‌توانیم به هر دو این قسمت‌ها توجه کنیم، خاطرنشان کرد: اگر از کسانی که در حوزه های دولتی و دستگاه دیپلماسی فعال هستند سؤال کنید که چه چیزهایی را درقبال امتیازدهی هایمان دریافت کرده‌ایم، می گویند که بالاخره بعد از این ده ماه، به صورت تدریجی در این روندی که قطع نامه هایی در مجامع بین المللی علیه ما خارج می‌شد و شماره های آنها بالا می‌رفت توقفی نسبی ایجاد شده است.

تحریم ها به طور کامل متوقف نشده است
استاد دانشگاه مالک اشتر تصریح کرد: من معتقدم که روند توقف تحریم ها به طور کامل رخ نداده است و باید گفت که در حال حاضر ما به جای 6 قطعنامه هسته‌ای، 10 قطعنامه داریم و به‌طور مثال در همان جلسه مذاکرات ژنو، قطعنامه شورای امنیت علیه ما صادر شد ولی اینها بازگو نشده و نمی شود و باید گفت که ما از سال 2011 تا 2014 هر سال یک قطعنامه از شورای امنیت داشته ایم؛ اما از نوامبر 2013 تقریبا این روند قطع شده و می توان گفت که تعلیق شده است و باید گفت که مادر این ده ماهه قطعنامه اینچنینی نداشتیم و حتی تحریم های یک جانبه هم نداشتیم.
ساعد با اشاره به اینکه عده ای معتقدند که روند پرونده هسته ای ما در آژانس تغییر کرده است و دیگر اینکه فضای تحریم های سخت علیه ایران از آن حالتی که قبلا بود خارج شده است خاطرنشان کرد: به هر حال هرچند که خیلی محسوس نبوده، خیلی مانع تراشی شده و خیلی جاها همکاری نشده است اما در برخی مواقع یک تخفیفی در تحریم ها به ادبیات آمریکایی ها و یا به تعبیر دیگر تعلیقی در تحریم ها به ادبیات توافق نامه اتفاق افتاده است.

اعتقاد ندارم غنی سازی به رسمیت شناخته شده است
وی خاطرنشان کرد: برخی معتقدند اصل غنی سازی حفظ شده است اما من اعتقاد ندارم که حق غنی سازی به رسمیت شناخته شده است؛ این موارد در بعضی مواقع متن است و در بعضی مواقع نیز فرامتن است و ما وقتی این روند را در این ده ماه مشاهده می‌کنیم، متوجه می‌شویم که یک تغییراتی نسبت به گذشته داشته‌ایم اما اگر اینها را نادیده می‌گیریم و یا کم می‌گیریم مبتنی بر این است که توقعاتی داشتیم که محقق نشده است؛ به طور مثال ما انتظار داشتیم در حوزه دارویی اتفاقاتی بیفتد ولی چیزی حادث نشده است.
این کارشناس مسائل بین الملل تصریح کرد: بنابراین اگر ما بخواهیم درست تحلیل کنیم باید هم نیمه پر لیوان را ببینیم و هم نیمه خالی لیوان را.در غیر اینصورت نمی توانیم بگوییم که ما درراستای چارچوب منافع ملی تحلیل می کنیم. اگر ما فهمیدیم که نقاط قوت و ضعفمان در کجاها قرار دارد، می توانیم نقاط ضعف را بکاهیم و در مقابل نقاط قوت را تقویت کنیم. ما نباید نگاهمان اینگونه باشد که بخواهیم گذشته و حال را باهم مقایسه کنیم، به نظر من ما از آن دوره عبور کردیم و نظام ما هم این توافق را پذیرفته است.
استاد دانشگاه مالک اشتر در پاسخ به این سؤال که آیا مذاکرات به نتیجه می رسد یا خیر گفت: پاسخ به این موضوع بسیار سخت است و هیچ کس نمی تواند آینده را پیش بینی کند؛ اما در این بین یک سری قواعدی وجود دارد و ان چیزی که مهم است بحث اراده مشترک است، ما به این دلیل بحث اراده مشترکمان را دائما اعلام می کنیم تا اگر در این بین اتفاقی رخ داد مشکلی گردن ایران نیفتد.

کیفیت توافق از خود توافق مهم‌تر است
ساعد افزود: آن چیزی که به نظر من مهم است خود توافق نیست بلکه کیفیت توافق است چراکه در خصوص توافق هر 6 عضو کمابیش اشتراک دارند ولی مهم این است که این کیفیت باید چگونه باشد و در همان معادله برد-برد، قسمت بیشتر برد به سمت ماست یا خیر.
وی بیان داشت: وقتی به مباحث هسته ای نگاه می کنیم باید به این موضوع توجه داشته باشیم که مذاکرات هسته ای را فقط برای مسأله هسته ای بدانیم یا اینکه مذاکرات هسته ای را برای مسائل غیرهسته‌ای نیز بدانیم؛ اینها با هم فرق می کنند.
این کارشناس مسائل بین الملل خاطرنشان کرد: وجود اختلاف یک امر طبیعی است به دلیل اینکه منافع ما و طرز نگاه ما به مسائل متفاوت است. پیش بینی من این است که مانند روندی که در ژنو و در وین اتفاق افتاد، در مذاکرات فعلی نیز تا آخرین لحظات توافق حاصل نمی شود و توافق را می گذارند برای دقایق آخر و حالا اینکه چه اتفاقی تا دقیقه 90 رخ می دهد نیز قابل بررسی است.
استاد دانشگاه مالک اشتر ضمن اشاره به ابعاد حقوقی توافقنامه در 10ماه گذشته اظهار داشت: از لحاظ حقوقی ما به بیشترین پیشرفت‌ها دست یافتیم؛ به طوری که ما در توافق ژنو توانستیم قسمت زیادی از تعلیق‌های فعالیت های هسته ای توسط شورای امنیت را تعلیق کنیم؛ بنابراین رویه 5 قدرت هسته ای در خصوص این موضوع در حال حاضر قابلیت اجرایی ندارد.
ساعد افزود: ما در حال حاضر مشاهده می‌کنیم که علی رغم توافقاتی که در ژنو و با آن کلیت صورت گرفت در فضای بعد از توافق برآوردها تغییر پیدا کرده است؛ من معتقدم با وجود اینکه طرف ایرانی اصرار دارد بر هدایت فضای مذاکرات توافق جامع در قالب متن و در واقع نسبت به آن، رویکرد متنی داریم؛ اما در مقابل آمریکایی‌ها رویکرد متنی و فرامتنی دارند. بنابراین می توانیم به این نتیجه برسیم که فضای توافق ژنو باوجود تمام انتقاداتی که به آن وارد شده است از چیزی که الان وجود دارد و می خواهد به ایران تحمیل بشود خیلی بهتر است.

غرب معتقد است هرچه روی میز بگذارند ایران توافق می‌کند/ توافق نباید به هر قیمتی باشد
وی در پاسخ به سوالی مبنی بر اینکه ما در توافق ژنو به دنبال این بودیم که تحریم ها لغو شود و حق ما به رسمیت شناخته شود و از این به بعد نیز ما دیگر مسأله ای نداشته باشیم و همچون سایر کشورها باشیم و همه این موارد تحت عنوان عناصر توافق نهایی در پایان توافق ژنو ذکر شده است؛ پس چه اتفاقاتی افتاده است که از آن زمان تا به حال اینقدر مباحث تغییر پیدا کرده است، گفت: طرف مقابل براساس برآوردی که از ما دارد و به دلیل انعطاف پذیری ای که در ما می بیند و اینکه دائما پیام می دهیم که ما اراده‌مان برای توافق جدی است اینگونه برداشت کرده است که آنها که اینقدر جدی هستند پس هر چه که ما روی میز بگذاریم آنها روی آن توافق می‌کنند.
این کارشناس مسائل بین الملل افزود: ما درست در مقابل این نگاه، "توافق؛ اما نه به هر قیمت را مطرح کردیم"؛ بنابراین نباید توقع داشت که توافق سریع حاصل شود ضمن اینکه ما خودمان هم در داخل اختلاف نظرات زیادی داریم و حتی در خود تیم هسته ای هم اختلاف نظر وجود دارد. در آمریکا هم همین‌طور است. ما نباید انتظار این را داشته باشیم که در این چند روز باقی مانده در این دور مذاکرات توافق حاصل شود؛ مطمئناً این توافق در هفته و دقایق آخر حاصل خواهد شد.
استاد دانشگاه مالک اشتر در پاسخ به سوالی مبنی بر اینکه چه محورهایی برای توافق نهایی مدنظر بود و چه تعداد از آنها برآورده شده است، بیان داشت: ما چهارده محور برای رسیدن به توافق نهایی داشتیم که از این چهارده مورد برای توافق نهایی 7 مورد باقی مانده بود. البته اگر ما بر حسب ریاضی بخواهیم بگوییم، 50 درصد کار پیش رفته است و 50 درصد باقی مانده است؛ اما وقتی ضریب اهمیت موارد توافق نشده را مورد ارزیابی قرارمی‌دهیم متوجه می شویم که موارد باقی مانده از اهمیت بیشتری برخورداند و شاید 80 درصد توافق در این 7 مورد باقی مانده است.

مهم‌ترین موضوعات در توافق رفع کامل تحریم‌هاست
ساعد افزود: مواردی که برای ایران در توافق نهایی مهم بوده است شامل تحریم ها، استرداد اموال بلوکه شده ایران، ظرفیت غنی سازی، اراک و فردو،‌تحقیق و توسعه، زمان بندی، پروتکل الحاقی، غنی سازی 20در صد، موشک ها، بحث PMD، بحث اصل غنی سازی یا همان حق غنی‌سازی و در نهایت هم غنی سازی بومی. از بین این 14 مورد بحث پروتکل حل شده است و آقای روحانی هم مطرح کرد که یک توافقی را پذیرفته‌ایم و مجلس هم این جواب مثبت را داده است که اگر شرایط مساعد باشد مجلس با پروتکل مشکلی ندارد. در بحث غنی سازی بیست درصد هم که توسط ما تعلیق شده و این تعلیق در فضای توافق جامع و نهایی هم ادامه پیدا می‌کند و ما دیگر غنی سازی 20درصد نخواهیم داشت.
وی یادآور شد: اینکه درباره ظرفیت غنی سازی بحث می‌شود، سطح غنی سازی درون آن وجود ندارد و ما بالاخره باید مشخص کنیم که چند سانتریفیوژ داشته باشیم. بحث موشک‌ها نیز از دستور کار حذف شده است؛ اما در مذاکرات اخیر مجدداً آمریکایی‌ها مسائلی را درباره مباحث نظامی ایران مطرح کرده‌اند. در بحث PMD آژانس دخالتی ندارد و بیشتر گروه 5+1 است که سعی می کند این بحث را مطرح کند و برای ما بهتر است که در 5+1 حل شود تا آژانس؛ چرا که آنجا مباحث فنی مطرح می شود و چانه زنی در آژانس سخت است. اصل غنی سازی نیز حل شده است و در داخل مانده است؛ هرچند این اصل حقوقی نیست اما این اصل پذیرفته شده است.
این کارشناس مسائل بین الملل ضمن یادآوری این موضوع که 7 مورد از این موارد باقی مانده است که تحریم ها برای ایران مهم ترین است، خاطرنشان کرد: بحث اراک و فردو، تحقیق و توسعه، زمان بندی و غنی سازی نیز مواردی است که دارای اهمیت ویژه ای است و به اعتبار سخنانی که در فضای رسمی مطرح می شود پیشنهاد ایران این است که تحریم ها برداشته شود و ظرفیت غنی سازی ایران سطح مشخصی داشته باشد. بحث پول‌هایی که بر می‌گردد یعنی 103 یا 40 میلیارد دلار که برای آن زمان بندی تعیین شده است در قبال بقیه موارد وزن زیادی ندارد و جزء کم اهمیت هاست.
استاد دانشگاه مالک اشتر تأکید کرد: دو نکته ای که باقی مانده و قلب مذاکرات است بحث تحریم ها و ظرفیت غنی سازیاست که بقیه موارد یا توافق شده است و یا اینکه درباره آنها به تفاهم رسیده اند که ممکن است به عنوان متن درآمده باشد.
ساعد در خصوص نقش میانجی‌گری روسیه در مذاکرات هسته ای ایران و 5+1 اذعان داشت: دلیل اینکه روسها یک‌دفعه این موارد را مطرح کردند برای گرفتن حق السکوت است؛ بحث تغییر رفتار روسیه نسبت به نیویورک در گذشته به عواملی بستگی دارد که تنش روسیه و آمریکا در جریان اوکراین نیز مربوط به همین موضوع است.
وی افزود: رفتار روسیه با دفعات قبل در این مذاکرات کاملا متفاوت بوده است که این ناشی از رفت و آمدهای برخی از وزرا به کشور روسیه و همچنین نیروگاه های جدید و درضمن جایگزینی ایران از نظر انرژی با اوکراین و اتحادیه اروپا است.

تغییر رفتار روسیه در مذاکرات محسوس بود
این کارشناس مسائل بین الملل گفت: روس‌ها رفتارشان را تغییر دادند و خیلی فعال تر از دفعات قبل بودند، هرچند قبلا هم روسها بسیار فعال بودند و برای فردو و اراک اصلی ترین پیشنهاد ها توسط روسیه مطرح می شد؛ اما درهرحال تغییر رفتار این بار روسیه بسیار محسوس بود.
استاد دانشگاهمالک اشتر با اشاره به سطح و میزان غنی سازی ایران در توافق نهایی اظهار داشت: درخصوص ظرفیت غنی سازی به نظر می رسد، غربی‌ها به همین وضع موجود یعنی 1400 تا 1600 رضایت می دهند؛ دو دوره زمان بندی برای تحریم ها وجود دارد که اگر میانگین دو دوره پیشنهادی ایران و 5+1 را در نظر بگیریم زمانی معادل 16 سال خواهد شد؛ یعنی تا سال 2031 این تحریم ها ادامه پیدا می کند که در این سال ایران می تواند مانند سایر کشورها باشد. البته بسیاری خوشبین هستند به این قضیه و امیدوارند که ظرف یک سال این تحریم ها برداشته شود.
ساعد در پاسخ به این سوال که آیا حفظ وضعیت موجود منفعت یا ضرری را برای طرفین مذاکره به همراه دارد یا خیر بیان داشت: نگاه ایران این است که حفظ وضعیت موجود اصلا وضعیت مناسبی نیست؛ چرا که از طرفی در یک سری فشارها هستیم و تحریم ها همچنان وجود دارد و از طرف دیگر برخی از موارد صنعت هسته ای که تا کنون برگ برنده ما بود تعلیق شده است و این وضعیت مناسبی برای کشور ما نیست.
وی افزود: حفظ این وضعیت بیشتر به نفع آمریکا و طرف های غربی است اگر توافق بهتری برای آمریکا به وجود آید قطعا قبول می‌کند؛ اما درحال حاضر گزینه تمدید این وضعیت که برای ایران هم مطرح است مثمر ثمر نخواهد بود؛ اگر توافقی صورت بگیرد یا نگیرد هیچ چیز به هم نمی خورد و در واقع حفظ شرایط موجود مورد توافق دو نفر خواهد بود.
این کارشناس مسائل بین الملل در خصوص اظهار نظرهایی درباره این موضوع که آقای ظریف التماس می کرده است به طرف مقابل خود که باید از این فرصت استفاده کنید؛ چرا که 16 ماه دیگر انتخابات مجلس ایران است و ممکن است افرادی روی کار بیایند که دیگر این فرصت برای شما مهیا نشود گفت: این موضوع در فضای رسانه ای مطرح شد و ما هم دیدیم؛ اما به نظر می‌رسد گروه دیپلمات ما در فضای دیپلماسی به دنبال این موضوع هستند که از هرچیزی برای رسیدن به توافق استفاده کنند.
استاد دانشگاه مالک اشتر افزود: ما اطمینان داریم که توافق های صورت گرفته توافق های برد-باخت نیست و بحث مربوط به اصرار برحفظ حقوق هسته ای در توافق هایی که صورت گرفته اتفاق افتاده است؛ که دلایل متعددی هم دارد. یکی از این دلایل این است که برخلاف برداشتی که ممکن است ما داشته باشیم و بگوییم فضای توافق ها رها شده است و اینها هر کار می کنند و به نظام تحمیل می کنند؛ اما باید قبول کرد که توافقی که مورد تأیید دولت نباشد هیچ گاه اتفاق نمی افتد.

رهبری بر کلیات مذاکرات نظارت دارند و وارد جرئیات نمی‌شوند
ساعد گفت: حداقل از زمانی که شورای هسته ای تشکیل شده و رهبری بر موضوعات هسته ای اشراف کامل پیدا کردند و این موضوعات را پیگیری می کنند، بارها خط مشی و نقشه راه برای تیم هسته ای ترسیم شده است و همانطور که می دانیم روحانی هم قبل از رفتن به نیویورک با رهبری دیدار داشت که این‌ها نشان می دهد یقیناً هرچه که اتفاق می افتد را ایشان زیرنظر دارند و همان طور که خودشان گفته اند فقط بر کلیت نظارت دارند و وارد جزئیات نمی شوند.
وی افزود: اینکه تاکتیک چه چیزی باشد دست دستگاه دیپلماسی ماست؛ اما این صحبت ظریف در باب سیاست خارجه حرف خوبی نیست و پیوند زدن مباحث هسته ای که یک مبحث ملی است به مباحث گروهی و جناحی و سیاسی کار درستی نیست.
این کارشناس مسائل بین الملل خاطرنشان کرد: این روند در کشورهای دیگر اصلا مطرح نمی شود و این مورد یقین برخی شده است که از هرچیزی باید استفاده کرد که به یک توافق هسته ای برسند؛ این صحبت به لحاظ محتوایی جدید نیست و همان دور اول که نشست حکام برگزار شد، چنین حرفی مطرح شده بود که حداقل در فضای آژانس تأثیر گذاشت.
استاد دانشگاه مالک اشتر افزود: نباید همیشه نقش اعتراضی را داشت و نسبت به هرکس که به مذاکره می رود اعتراض کرد بلکه باید به معیار هاو اصول پایبند باشیم و مثلا بخواهیم که توافق نامه به هر قیمتی صورت نگیرد و همچنین حقوق هسته ای مان حفظ شود. در واقع این منطق عوام و خواص باید باشد.
ساعد در پاسخ به سوالی مبنی بر اینکه مواضع آژانس در قبال تعهدات ایران چه تاثیری در روند مذاکرات داشت، گفت: آقای آمانو در در ارسال گزارش ها در راستای توافقنامه، به ایران خیلی خدمت کرد؛ چرا که اگر هر کس دیگری هم بود حتی آقای البرادعی که از جهاتی با ایران همراه تر بود، برای گزارش ایران می نوشت که ایران از 5 گام مورد توافق، 2 گام را انجام نداده است و در اینجا تخلف کرده است.
وی تصریح کرد: آقای آمانو در این گزارش اصلاً به پشت صحنه ها نپرداخت و با این عبارت شروع می کند که ایران سه گام از 5 گام را انجام داده است و با یک نگاه مثبت این گزارش را ارائه داد درحالی که اگر تنها می نوشت ایران 2 گام انجام نداده است، شرایط عوض می‌شد. البته این اقدام را خود ایشان انجام نداده است و همان پالس گروه 5+1 است که شما باید در مسیر مذاکرات هسته ای حرکت کنی و گزارش بدهید، می باشد.
این کارشناس مسائل بین الملل درباره این موضوع که چرا از سوی تیم مذاکره کننده اعلام نمی‌شود بر سر چه چیزهایی توافق شده و بیشتر کلیات مطرح می شود یادآور شد: اگر قرار باشد این موضوعات تماماً باید پاسخگو باشند و این موجب می‌شود که فضا نامتعادل شود؛ درحالی که فضای فعلی یک فضای بینابینی است که بتوانند در چند روز باقی مانده به توافق های نهایی برسند و مانند گذشته در دقیقه آخر این توافق اعلام شود.