به گزارش صبح الوند، هر چند فقط 15 درصد از زمين‌هاي كشاورزي دنيا تحت آبياري قرار دارند و 85 درصد بقيه به صورت ديم و بدون آبياري مورد استفاده قرار مي‌گيرند اما نيمي از توليدات كشاورزي و غذاي مردم جهان از همين زمين‌هاي آبي حاصل مي‌شود كه اين خود نشان دهنده اهميت و نقش آبياري در بخش كشاورزي است.
يكي از مهمترين محدوديت‌ها براي توسعه بخش كشاورزي آب است و از جمله فاكتورهاي مهم در بالا بردن توليد در واحد سطح استفاده صحيح از اين ماده حياتي مي‌باشد. با توجه به كمبود بارندگي در كشور ما لازم است حداكثر استفاده از منابع محدود آب صورت پذيرد و با دقت بيشتر از بهترين روش‌هاي آبياري كه بتوان به وسيله آن با آب كم مساحت بيشتري از زمين‌هاي كشاورزي را آبياري كرد و با مقدار كم آب بيشترين محصول را به دست آورد استفاده نمود.
* آب مهمترين عامل توسعه در جهان
آب از ديرباز مهمترين عامل توسعه در جهان بوده است. انسان‌ها در دوران اوليه زندگي نزديك رودخانه‌ها و منابع آب تجمع مي‌كردند و به فعاليت‌هاي كشاورزي مي‌پرداختند. 97 درصد منابع آبي غيرقابل استفاده براي كشاورزي بوده و مقدار بسيار محدودي از آن‌ها به طور مستقيم از سوي انسان مورد استفاده قرارگرفته است. افزون بر آن، كمي بيش از 76.1 درصد از آب‌هاي كره زمين به صورت رودخانه‌هاي يخي از دسترس خارج شده و آنچه تقريباً باقي مانده در عمق زمين ذخيره شده است.
افزايش رشد جمعيت و پيش‌بيني‌هاي آماري نشان مي‌دهد جمعيت جهان تا سال 2025 ميلادي بالغ بر 5/8 ميليارد نفر خواهد شد و 50 كشور جهان با سرانه كمتر از 1000 مترمكعب به ازاي هر نفر در سال، با بحران كم آبي و تأمين غذا مواجه خواهند شد. كشور ايران نيز در اين بحران تنش آبي شديد قرار خواهد گرفت.
با توجه به كمبود نزولات آسماني در كشورمان و عدم توزيع مناسب‌زماني و مكاني بارش‌ها، همچنين بروز خشكسالي‌هاي متعدد در بيست سال اخير، ضرورت تبديل روش‌هاي آبياري سنتي به روش‌هاي نوين آبياري از جمله آبياري باراني و آبياري قطره‌اي بيش از پيش احساس مي‌شود.
* همدان با چشمه هایی از دامنه‌هاي الوند آبياري مي‌شده است
با نگاهي به تاريخچه آبياري در ايران مي‌بينيم در آبياري فلات ايران، چشمه‌ها داراي اهميت فوق‌العاده بوده و مي‌باشند. به عنوان مثال ناحيه همدان با استفاده از چشمه هایی كه از دامنه‌هاي الوند جاري مي‌شده آبياري مي‌گرديده است. مهار كردن رودخانه‌ها و طرز تقسيم و استفاده از آب و نيروي آن در ايران قديم با احداث بندها و كانال‌ها صورت مي‌گرفته و برخي از اين ساختمان‌ها هنوز هم پا بر جاي هستند.
در حال حاضر با توجه به اينكه اكثر نقاط كشور در قسمت خشك و نيمه خشك دنيا قرار دارد آب داراي اهميت بسيار زيادي مي‌باشد و از آنجايي كه منابع، از جمله آب‌هاي شيرين، زمين‌هاي كشاورزي و خاك‌هاي حاصلخيز ناكافي و محدود هستند و نهاده‌ها (نيروي كار، منابع انرژي، مواد و كودهاي شيميايي) هر روز گرانتر مي‌شوند، به كارگيري روش‌هاي مناسب با هدف بهبود و افزايش بهره‌وري، لازم به نظر مي‌رسد. به نحوي كه با مديريت منابع و مصرف كمترين مقدار آب و ديگر نهاده‌ها در واحد سطح بتوان به بازده اقتصادي بهينه دست يافت.
* بخش كشاورزي، بزرگترين مصرف كننده آب در كشور
بخش كشاورزي با 92 درصد بزرگترين و مهمترين مصرف كننده آب در كشور به شمار مي‌رود. بيش از 80 درصد اتلاف منابع آب به دليل عدم استفاده از فناوري‌هاي پيشرفته آبياري در اين بخش به هدر مي‌رود. تعدادي از كارشناسان معتقدند كه مديريت منابع آب كشور در شرايط فعلي مديريت مناسبي نيست و موجب شده تا طي سال‌هاي اخير شاهد كاهش منابع آب‌هاي زيرزميني و نيز كاهش سطح زيركشت كشاورزي در برخي مناطق باشيم. آنچه از سيستم مكانيزه آبياري نسبت به روش‌هاي سنتي آبياري انتظار مي‌رود، كاهش مصرف آب به شرط عدم تنزل راندمان محصول مي‌باشد.
امروزه بحث آبياري تحت فشار بسيار مورد توجه مسؤولان استاني و كارشناسان بخش كشاورزي قرار گرفته است. به هر روش آبياري كه در آن آب با فشاري بيش از يك اتمسفر(فشار نسبي) در سطح اراضي به وسيله لوله توزيع شود آبياري تحت فشار گفته مي‌شود. به طور كلي آبياري‌هاي نوين به شكل تحت فشار و به دو شكل كلي آبياري قطره‌اي و باراني انجام مي‌شوند. راندمان آبياري باراني تا 70 درصد و آبياري قطره‌اي تا 95 درصد است، يعني در سيستم آبياري باراني تا 20 درصد و در سيستم آبياري قطره‌اي تا 5 درصد آب تلف مي‌شود، در حالي كه در آبياري مزارع به روش سطحي حتي با انجام هزينه‌هاي گزاف و تسطيح اراضي راندمان آبياري از 50 درصد تجاوز نمي‌كند و در وضعيت سنتي آبياري، اين ميزان حتي كمتر از 35 درصد مي‌باشد.
اگر از روش‌هاي آبياري باراني و قطره‌اي استفاده نكنيم، 65 درصد آب مزارع از بين مي‌رود و با احتساب آب تلف شده در كانال‌هاي انتقال، ميزان تلفات از ميزان 75 درصد نيز تجاوز مي‌كند. لذا با استفاده از سيستم‌هاي آبياري تحت فشار مي‌توان از تلفات آب جلوگيري كرد تا به رشد اقتصادي و به دنبال آن به توسعه پايدار در همه زمينه‌ها دست يافت.
آبياري باراني روشي است كه آب با فشاري بيش از يك اتمسفر در درون لوله‌هايي جريان پيدا كرده و در روي گياه به صورت باران توسط نازل‌هايي كه به آب پاش معروفند پاشيده مي‌شود. آبياري قطره‌اي نيز به دليل اعمال عمق آبياري كم و قابل تنظيم يكي از روش‌هاي مفيد آبياري بوده و مهمترين مزيت اين روش صرفه‌جويي در ميزان آب و هزينه‌ها است.
* نقش بسزاي توسعه سيستم‌هاي آبياري تحت فشار در افزايش بهره‌وري
بهره‌گيري از آبياري‌هاي نوين در بخش كشاورزي و توسعه روش(سيستم)‌هاي آبياري تحت فشار مي‌تواند نقش مهمي در افزايش بهره‌وري داشته باشد. روش آبياري قطره‌اي ساليان دراز در فرانسه و در كشورهاي ديگر براي آبياري در گلخانه‌ها مورد استفاده بوده است. در ايران اين روش در دهه پنجاه ابداع شد و سطوح بزرگي با اين روش آبياري شدند. طي ‌اين روش آب با فشار كم از روزنه يا قطره چكان از شبكه خارج و به صورت قطره‌اي پايه بوته يا درخت ريخته مي‌شود. فشار لازم در اين روش به وسيله پمپ يا اختلاف ارتفاع تأمين مي‌شود. در اين روش اين امكان به وجود مي‌آيد تا عمل آبياري تا حد رفع نياز آبي گياه انجام شود و به ميزان زيادي از اتلاف آب به صورت نفوذ عمقي، ايجاد رواناب و تبخير كاسته مي‌شود. اين روش بيشتر در باغات مورد استفاده قرار مي‌گيرد. با استفاده از روش آبياري قطره‌اي نسبت به روش غرقابي مي‌توانيم 5 تا 6 برابر مصرف آب را كاهش دهيم. ولي اخيراً روشي از اين سيستم به نام سيستم تيپ براي گياهان رديفي از جمله چغندرقند، ذرت و حتي پنبه مورد استفاده قرار گرفته و در كشور ما نيز به صورت موفقيت آميزي توسعه پيدا كرده است.
در آبياري به روش باراني نيز، آب با فشار در داخل يك شبكه لوله كشي شده جريان پيدا كرده و سپس از خروجي‌هايي كه روي اين شبكه تعبيه شده و آبپاش ناميده مي‌شوند خارج مي‌شود. ساختمان آب‌پاش‌ها طوري است كه هنگامي كه با فشار از آن خارج مي‌شود به صورت قطرات ريز و درشت درآمده و مشابه باران در سطح مزرعه ريخته مي‌شود. به همين دليل اين روش(سيستم) آبياري به روش باراني ناميده مي‌شود. گرچه روش باراني اساساً براي آبياري مزارع و باغات ابداع شده است.
با توجه به اينكه كشاورزي از مهمترين محورهاي توسعه در استان همدان محسوب مي‌شود، اين موضوع بايد در بحث كشاورزي استان همدان نيز بيش از گذشته مدنظر قرار گيرد. همچنان كه نيكبخت استاندار همدان نيز در شوراي برنامه‌ريزي و توسعه استان كه پنج شنبه بيستم شهريورماه برگزار شد بر اين مسأله تأكيد كرد و گفت: برنامه‌ريزي براي استفاده از شرايط مدرن و آبياري تحت فشار در بخش كشاورزي براي صرفه‌جويي در مصرف آب بسيار ضروري است و ما بايد تمام تلاش خود را براي استقرار تجهيزات آبياري مدرن در اراضي كشاورزي و باغات استان داشته باشيم تا پس از رسيدن آب به زمين، به صورت تخصصي از آن استفاده شود.
بر همين اساس با آوردن اين مقدمه در خصوص تجهيزات مدرن آبياري، در شماره بعدي اين صغحه به بررسي نحوه استفاده و به كارگيري آبياري تحت فشار در اراضي كشاورزي و باغات سطح استان همدان پرداخته خواهد شد.

گزارش از راضیه مهری